جلسه نقد و بررسی مجموعه داستان « جای خالی آفتابگردان » نوشته راضیه تجار عصر روز دوشنبه 28 شهریور ماه سال جاری در سالن فرهنگ و هنر شهید آوینی حوزه هنری استان زنجان برگزار گردید.

در این جلسه که با حضور راضیه تجار و داستان نویسان حوزه هنری استان زنجان تشکیل شده بود ابتدا سیده زهره میر عیسی خانی از داستان نویسان جوان استان با تقسیم بندی داستان های این مجموعه به دو قسمت گفت:

شاید بتوان جای خالی آفتابگردان ها را با نگاه یک خواننده جدی به دو قسمت تقسیم کرد: 1- داستان هایی که در سطح کیفی متعارفی بودند و می توان به عنوان داستان کوتاه قبولشان کرد و 2- داستان هایی که در سطح کیفی متعارفی قرار نداشتند و شاید بتوان آنها را در دسته حکایت و... گنجاند تا داستان کوتاه.

میرعیسی خانی با اشاره به نثر شعرگونه داستان ها و اینکه این نثر، نثر داستانی نیست افزود: در چند داستان از این مجموعه ما شاهد نثر نامناسب هستیم که برای نمونه جملات زیر را می توان مثال آورد: « چفته های انگور درهم بود و خون درجه ها به جوش، زن گلبرگ گونه ها را به سرخی لاله وار آراست و جعد گیسوان را تا روی دوش رها ساخت و در زیر سایه سار تاک فرشی، منقش به شکارگاهی انداخت.  » این گونه نثر، نثر داستانی نیست و به نظر می رسد بیشتر در خور حکایت های سعدی باشد تا داستان کوتاه.

این داستان نویس جوان با اشاره به رسالت گفتگو در داستان ادامه داد: گفت و گو در شاهکارهای ادبی به عنوان زینت به کار نمی رود بلکه عمل داستانی را پیش می برد و اینکه با شخصیت های داستان هماهنگی و همخوانی دارد و حس واقعی بودن را به خواننده منتقل می کند بی آنکه حقیقی و واقعی باشد. اما چیزی که یک داستان نیاز دارد در کمتر داستان این کتاب دیده می شود.

مهدی قلمی دومین داستان نویس جوان زنجانی بود که برای نقد داستان های راضیه تجار پشت تریبون رفت. قلمی با طرح نثر شاعرانه کتاب، از نویسنده فلسفه انتخاب این زبان را جویا شد و افزود: به اعتقاد من نویسنده تلاشی ناکام برای عرضه یک زبان یکدست در داستان داشته است.

راضیه تجار با اشاره به دید متفاوت انسان ها به هستی گفت: نویسندگان نیز مثل سایر انسان ها با یکدیگر تفاوت دارند، برخی سیاه بین هستند و تلخ می نویسند و برخی نه. اما نگاه من به هستی، نگاهی زیبا بین است و نوشته هایم آینه تمام نمای درونم.

قلمی در ادامه با آوردن مثال هایی از کتاب گفت: متاسفانه سعی شما برای ایجاد زبانی یکدست چندان موفق نبوده است زیرا برخی از افعال به صورت فاحشی با یکدیگر در تناقض می باشند و در برخی داستان ها ما با اصطلاحات اشتباهی روبرو هستیم مثل « ماهی مرده به روی آب افتاد » که ماهی مرده به روی آب نمی افتد و روی آب می آید.

وی عدم حذف به قرینه افعال را از نقاط ضعف نثر شمرد و گفت: در برخی از داستان ها افعال به قرینه حذف نشده اند و برای ایجاد تعلیق نیز گاها از چند نقطه استفاده شده است که یک کار حرفه ای و مطلوب نیست.

در ادامه راضیه تجار نویسنده کتاب جای خالی آفتابگردان ها با قبول نقایص موجود در کتاب گفت: من این اشتباهات را می پذیرم اما یادتان باشد که برخی از این داستان ها مربوط به سی و چند سال پیش است و اگر در این مجموعه چاپ شده اند ردپایی هستند از چند دهه داستان نویسی من.

تجار ادامه داد اصولا به بازنویسی بعد از چاپ اثر و برای چاپ های بعدی اعتقادی ندارم و اثر که چاپ شد به عنوان قسمتی از مسیر تعالی داستان نویس غیر قابل اصلاح است.

منتقد بعدی این نشست فهیمه آقا محمدی داستان نویس جوان زنجانی بود. وی با اشاره به نثر مجموعه داستان جای خالی آفتابگردان ها گفت: با تامل در نثر و فرم کتاب ، آثار چاپ شده در این مجموعه بیشتر از این که داستان کوتاه باشند به قطغه ادبی طعنه می زنند.در داستان کوتاه استفاده از لغات و اصطلاحات ادیبانه و شاعرانه از ارزش اثر می کاهد و این مسئله را ما به وفور در داستان مرغ دریایی می بینیم اصطلاحاتی نظیر« پلک دریا » ، « موجی از اشک » ، « شیون گردباد» و ...

وی با اشاره به دیالوگ های شخصیت های داستان ادامه داد: اکثر دیالوگ های کاراکترهای داستان غیر واقعی بوده و این امر باعث عدم باور پذیری دیالوگ ها، شخصیت ها و در نهایت کل اثر می شود.

آقامحمدی افزود: نثر داستان باید ساده، روان و بی تکلف باشد اما اکثر داستان های این مجموعه دارای نثر ادیبانه و شاعرانه بوده و استفاده از قیدهای زیاد، آسیب زیادی به ساختار داستان وارد ساخته است.

این داستان نویس جوان با اشاره به وجود برخی آثار ضعیف در این مجموعه گفت: داستان هایی مانند « سنگ صبور » باعث تنزل آثار نویسنده به سطح آثار نویسندگان عامه پسند می شود و بهتر بود در انتخاب و گزینش داستان ها وسواس بیشتری به خرج داده می شد.

سلمان کریمی نویسنده و مدرس داستان نویسی که اداره نشست را برعهده داشت در پایان با اشاره به برخی نقاط ضعف مذکورگفت: راضیه تجار بیش از چهار دهه سابقه فعالیت های ادبی و داستانی دارد در این سالها مثل هر نویسنده دیگری دارای آثار ضعیف، متوسط و قوی زیادی است که مجموعه ای از اینها در کتاب جای خالی آفتابگردانها گرد آمده اند در واقع این کتاب سیر تاریخی داستان نویسی تجار است.

وی افزود: از نقاط قوت آثار راضیه تجار می توان به نثر این داستان نویس اشاره کرد که دارای نثر و سبک خاص خود است به نظر من نثر بع عنوان یکی از عناصر اصلی و ضروری داستان دارای کارکردهای خاص خود در اثر می باشد و نثر تزئینی دیگر سال هاست که جایی در داستان نویسی ندارد.

کریمی با اشاره به نثر داستان های این کتاب ادامه داد: تجار در این داستان ها دارای نثر خاصی است که استفاده از لغات و اصطلاحات خاص به آن نمود بیشتری بخشیده است و تجار را مثل خیلی از داستان نویسان بزرگ همچون  مرحوم بیژن نجدی، مندنی پور، ابوتراب خسروی و ... صاحب سبک و نثر ساخته است.

این مدرس داستان نویسی، نقد بیش از بیست داستان کوتاه در یک جلسه راخالی از اشکال ندانست و گفت: این اجحاف در حق اثر و نویسنده است که بیش از بیست داستان او در یک نشست دو ساعته نقد و بررسی شود چرا که خیلی از داستان های این مجموعه به تنهایی می توانست موضوع چنین نشستی باشد.

وی ادامه داد: سه داستان اول این مجموعه داستان هایی چند لایه و عمیق هستند که نیاز به نقد نشانه شناسانه و نقد و بررسی دقیق و عمیق دارند که در این مجال نمی گنجد.

سلمان کریمی با اشاره به تعدد آثار تجار گفت: هرچه آثار نویسنده بیشتر باشد عادیست که نقاط ضعف بیشتری نیز به چشم بخورد و اگر تجار نیز مثل خیلی از نویسنده ها در انتخاب آثارش برای چاپ وسواس بیشتری به خرج می داد  دارای جایگاه بالاتری بود.

در پایان راضیه تجار با تشکر از نقد آثارش توسط داستان نویسان و منتقدان جوان استان، ابراز امیدواری کرد که داستان نویسان حاضر پله های ترقی را با سرعت طی کرده به مراحل عالی داستان نویسی دست یابند.